"Mộng Viễn Đ&ocirc;ng | The Faraway East: of Dreams and Pursuits", triển l&atilde;m phi thương mại mới nhất của Sotheby&rsquo;s tại Việt Nam, truy t&igrave;m cội nguồn của nghệ thuật hiện đại Việt Nam th&ocirc;ng qua những ho&agrave;i b&atilde;o chung của c&aacute;c nghệ sỹ Ph&aacute;p v&agrave; Đ&ocirc;ng Dương.

Sự hiện diện của c&aacute;c nghệ sỹ ch&acirc;u &Acirc;u ở thuộc địa Đ&ocirc;ng Dương đ&atilde; dẫn đến một sự trao đổi văn h&oacute;a giữa những phong c&aacute;ch v&agrave; h&igrave;nh thức giao thoa đ&aacute;ng ch&uacute; &yacute;. Nhiều nghệ sỹ đến thăm Việt Nam từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20 đ&atilde; l&agrave;m tươi mới nghệ thuật của m&igrave;nh khi tiếp x&uacute;c với phong cảnh xanh tươi v&agrave; nền văn h&oacute;a địa phương s&ocirc;i động. C&aacute;c nghệ sỹ Đ&ocirc;ng Dương theo học với c&aacute;c giảng vi&ecirc;n người Ph&aacute;p đ&atilde; được tiếp x&uacute;c với phong c&aacute;ch v&agrave; phương ph&aacute;p ch&acirc;u &Acirc;u &ndash; cả truyền thống v&agrave; hiện đại &ndash; m&agrave; họ đ&atilde; nhanh ch&oacute;ng tiếp thu v&agrave; biến th&agrave;nh của ri&ecirc;ng m&igrave;nh.
Nghệ thuật hiện đại Việt Nam c&oacute; nguồn gốc từ giai đoạn sơ khai n&agrave;y khi tranh sơn dầu được giới thiệu bởi c&aacute;c giảng vi&ecirc;n người Ph&aacute;p của Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương. Cũng trong thời kỳ n&agrave;y, sơn m&agrave;i, từ l&acirc;u đ&atilde; được sử dụng trong việc chế t&aacute;c c&aacute;c đồ vật v&agrave; kiến tr&uacute;c văn h&oacute;a Việt Nam, đ&atilde; được c&aacute;c giảng vi&ecirc;n v&agrave; sinh vi&ecirc;n Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương đ&oacute;n nhận như một chất liệu mỹ thuật. Tranh lụa được nh&igrave;n nhận như một thể loại quan trọng, li&ecirc;n hợp c&aacute;c nguy&ecirc;n tắc bố cục phương T&acirc;y với sự uyển chuyển của nghệ thuật thư ph&aacute;p v&agrave; b&uacute;t l&ocirc;ng ch&acirc;u &Aacute;. Đ&oacute; l&agrave; thời kỳ của những ước mơ v&agrave; ho&agrave;i b&atilde;o chung, để lại một di sản nghệ thuật l&atilde;ng mạn thể hiện t&igrave;nh cảm v&agrave; mối tương duy&ecirc;n nghệ thuật được ph&aacute;t triển giữa c&aacute;c nghệ sỹ Ph&aacute;p v&agrave; nghệ sỹ Đ&ocirc;ng Dương.

Bắt đầu từ cuối thế kỷ 19, v&ocirc; số nghệ sỹ đ&atilde; noi gương Paul Gauguin (1848-1903), người đến Tahiti lần đầu v&agrave;o năm 1891, để t&igrave;m cảm hứng ở những v&ugrave;ng đất 'kỳ lạ' bao gồm c&aacute;c thuộc địa của Ph&aacute;p ở T&acirc;y Ấn, c&aacute;c đảo Th&aacute;i B&igrave;nh Dương, Bắc v&agrave; Trung Phi v&agrave; Đ&ocirc;ng Dương. Đ&oacute; l&agrave; thời kỳ trao đổi đầy sức sống giữa c&aacute;c nghệ sỹ ch&acirc;u &Acirc;u v&agrave; ch&acirc;u &Aacute;, điều n&agrave;y c&oacute; lợi cho cả hai b&ecirc;n. V&iacute; dụ, nh&agrave; qu&yacute; tộc Bỉ Adrien-Jean Le Mayeur de Merpr&egrave;s (1880-1958) sống v&agrave; l&agrave;m việc ở Bali, Indonesia, vẽ những chủ thể ở Bali theo phong c&aacute;ch bắt nguồn từ trường ph&aacute;i Ấn tượng Ph&aacute;p. Nghệ sỹ người Philippines Fernando Cueto Amorsolo (1892-1972) đ&atilde; học ba năm tại Học viện Mỹ thuật Ho&agrave;ng gia San Fernando ở Madrid, T&acirc;y Ban Nha, nơi &ocirc;ng được tiếp x&uacute;c với c&aacute;c t&aacute;c phẩm của cả c&aacute;c họa sỹ T&acirc;y Ban Nha truyền thống v&agrave; hiện đại, mang lại m&agrave;u sắc v&agrave; độ s&aacute;ng phủ mới cho c&aacute;c bức vẽ của &ocirc;ng về c&aacute;c chủ thể người Philippines sau khi trở về qu&ecirc; nh&agrave;.

Ngo&agrave;i ra, nhiều nghệ sỹ Ph&aacute;p đ&atilde; thực hiện c&aacute;c chuyến đi về miền đ&ocirc;ng như một phần của nghĩa vụ qu&acirc;n sự, tham gia c&aacute;c nhiệm vụ gi&aacute;o dục hoặc thực hiện c&aacute;c bức vẽ m&agrave; ch&iacute;nh phủ đặt h&agrave;ng. Một trong những nghệ sỹ như vậy l&agrave; Andr&eacute; Maire (1898-1984), một sinh vi&ecirc;n tốt nghiệp trường Mỹ Thuật Paris đ&atilde; gia nhập lực lượng bộ binh thuộc địa v&agrave;o năm 1917 theo lời khuy&ecirc;n của người bạn v&agrave; cũng l&agrave; bố vợ tương lai &Eacute;mile Bernard. Maire c&oacute; chuyến đi đầu ti&ecirc;n tới Việt Nam trong khoảng năm 1919-20 khi &ocirc;ng dạy vẽ tại trường cấp ba Lyc&eacute;e Chasseloup-Laubat (tiền th&acirc;n của trường THPT L&ecirc; Qu&yacute; Đ&ocirc;n) ở S&agrave;i G&ograve;n. Sau c&aacute;c chuyến đi đến &Yacute;, Ai Cập, Ấn Độ v&agrave; ch&acirc;u Phi, &ocirc;ng trở về Ph&aacute;p năm 1948 để trở th&agrave;nh gi&aacute;o sư trong một thời gian ngắn tại trường Kiến tr&uacute;c. Trở về Đ&ocirc;ng Dương ngay sau đ&oacute;, &ocirc;ng sống ở Đ&agrave; Lạt cho đến năm 1950, sau đ&oacute; ở S&agrave;i G&ograve;n cho đến năm 1958. Nhiều bức , tranh m&agrave;u nước v&agrave; sơn dầu của Maire về c&aacute;c cảnh quan v&agrave; chủ thể về Việt Nam được định h&igrave;nh bởi c&aacute;c yếu tố tuyến t&iacute;nh mạnh v&agrave; bảng m&agrave;u Hậu ấn tượng.
Một nghệ sỹ kh&aacute;c sang c&ocirc;ng t&aacute;c Việt Nam l&agrave; nh&agrave; đi&ecirc;u khắc Paul Ducuing (1867-1949), gi&aacute;m đốc đi&ecirc;u khắc tại Nh&agrave; m&aacute;y quốc gia của S&egrave;vres v&agrave; l&agrave; một người bạn của Albert Sarraut, đương thời l&agrave; Thống đốc của Đ&ocirc;ng Dương. Từ năm 1921, Ducuing d&agrave;nh ra 3 năm ở Việt Nam nơi &ocirc;ng l&agrave;m mẫu tượng b&aacute;n th&acirc;n của Ho&agrave;ng đế Khải Định (1885-1925), một nh&agrave; cải c&aacute;ch c&oacute; thiện cảm với những nỗ lực hiện đại h&oacute;a Việt Nam của Ph&aacute;p. Một phi&ecirc;n bản của bức tượng b&aacute;n th&acirc;n, bằng đồng đ&uacute;c mạ v&agrave;ng, được sản xuất tại Paris để nh&acirc;n chuyến thăm lịch sử của ho&agrave;ng đế tới Ph&aacute;p năm 1922, nơi &ocirc;ng tham dự một cuộc triển l&atilde;m thuộc địa ở Marseille.

Trong khi đ&oacute;, giải thưởng Đ&ocirc;ng Dương, được th&agrave;nh lập v&agrave;o năm 1910 nhằm th&uacute;c đẩy trao đổi văn h&oacute;a, đ&atilde; thu h&uacute;t một loạt c&aacute;c nghệ sỹ nổi tiếng của Ph&aacute;p đến Đ&ocirc;ng Dương. Được th&agrave;nh lập bởi Antony Klobukowski (1855-1934), nguy&ecirc;n To&agrave;n quyền Đ&ocirc;ng Dương, giải thưởng được gi&aacute;m s&aacute;t bởi Hiệp hội Họa sỹ Thuộc địa Ph&aacute;p, được th&agrave;nh lập v&agrave;o năm 1908 bởi Louis-Jules Dumoulin (1860-1924), người s&aacute;ng lập v&agrave; chủ tịch của hội, một họa sỹ Đ&ocirc;ng Phương học đ&aacute;ng ch&uacute; &yacute;. Giải thưởng bao gồm chuyến đi miễn ph&iacute; đến ch&acirc;u &Aacute;, một l&aacute; thăm v&agrave;o thời điểm m&agrave; hầu hết những người nhận giải chưa từng đặt ch&acirc;n tới khu vực n&agrave;y.
Một trong những người đầu ti&ecirc;n của giải Đ&ocirc;ng Dương l&agrave; Charles Dominique Fouqueray (1869-1956), con trai của một sỹ quan hải qu&acirc;n, người đ&atilde; tiếp bước người cha m&igrave;nh nhận giải. Fouqueray tốt nghiệp trường Mỹ thuật Ph&aacute;p v&agrave; l&agrave; một nh&agrave; hiện thực nổi tiếng với những bức đặc tả về lịch sử h&agrave;ng hải của Ph&aacute;p. Tại Việt Nam v&agrave;o đầu những năm 1920, Fouqueray đ&atilde; vẽ những bức tranh m&agrave;u nước sống động, bao gồm c&aacute;c nghi&ecirc;n cứu về thuyền buồm v&agrave; thuyền tam bản, cũng như tranh bột m&agrave;u về những người lao động v&agrave; phụ nữ đang tắm. Sau khi trở về ch&acirc;u &Acirc;u, Fouqueray được giao vẽ tranh cho dinh thự sang trọng của Bảo Đại (1913-1997), vị ho&agrave;ng đế trị v&igrave; cuối c&ugrave;ng của Việt Nam, tr&ecirc;n đại lộ Lamballe ở Paris.

Sau sự gi&aacute;n đoạn của Thế chiến I, giải thưởng Đ&ocirc;ng Dương được trao lại v&agrave;o năm 1920 cho Victor Tardieu (1870-1937). Khi đến Việt Nam v&agrave;o th&aacute;ng 2 năm 1921, Tardieu đ&atilde; l&agrave; một họa sỹ tranh tường v&agrave; nh&agrave; thiết kế k&iacute;nh m&agrave;u c&oacute; tiếng. Mặc d&ugrave; &yacute; định ban đầu của &ocirc;ng l&agrave; vẽ ở Đ&ocirc;ng Dương trong s&aacute;u th&aacute;ng rồi quay lại triển l&atilde;m ở Ph&aacute;p, Tardieu đ&atilde; phải l&ograve;ng những quang cảnh mới v&agrave; kh&ocirc;ng bao giờ quay lại Ch&acirc;u &Acirc;u. Dự &aacute;n lớn đầu ti&ecirc;n của &ocirc;ng l&agrave; một bức b&iacute;ch họa lớn cho Đại học Đ&ocirc;ng Dương m&ocirc; tả cuộc sống của người d&acirc;n Việt Nam. Năm 1924, với sự gi&uacute;p đỡ v&agrave; cảm hứng của người bạn, họa sỹ Nguyễn Nam Sơn (1890-1973), Tardieu th&agrave;nh lập Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương tại H&agrave; Nội với mục đ&iacute;ch đ&agrave;o tạo c&aacute;c nghệ sỹ v&agrave; gi&aacute;o vi&ecirc;n pha trộn c&aacute;c phương ph&aacute;p phương T&acirc;y v&agrave; Viễn Đ&ocirc;ng. Trong hai thập kỷ tiếp theo, c&aacute;c sinh vi&ecirc;n nghệ thuật Việt Nam nhập học tại Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương đ&atilde; học c&aacute;c thực h&agrave;nh của ch&acirc;u &Acirc;u &ndash; bao gồm vẽ tranh sơn dầu, vẽ trực họa ngo&agrave;i trời, vẽ phối cảnh v&agrave; vẽ khắc họa đời sống &ndash; đồng thời được khuyến kh&iacute;ch l&agrave;m việc với sơn m&agrave;i v&agrave; vẽ tr&ecirc;n lụa.
Kể từ thời điểm n&agrave;y, giải thưởng Đ&ocirc;ng Dương gắn liền với Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương v&agrave; phần thưởng bao gồm th&ecirc;m c&ocirc;ng việc tại trường. Một danh s&aacute;ch c&aacute;c nghệ sỹ ưu t&uacute; đ&atilde; nhận được giải thưởng trong những năm tiếp theo, mang đến những kỹ năng đa dạng của họ với tư c&aacute;ch l&agrave; họa sỹ v&agrave; nh&agrave; đi&ecirc;u khắc cho trường v&agrave; c&aacute;c sinh vi&ecirc;n địa phương dễ tiếp thu. Joseph Inguimberty (1896-1971), người đ&atilde; gia nhập đội ngũ giảng vi&ecirc;n Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương năm 1926 với tư c&aacute;ch l&agrave; gi&aacute;o sư Hội họa Trang tr&iacute;. Inguimberty được đ&agrave;o tạo theo cả hai phong c&aacute;ch cổ điển v&agrave; hiện đại. &Ocirc;ng nhanh ch&oacute;ng đắm m&igrave;nh v&agrave;o văn h&oacute;a địa phương v&agrave; c&oacute; danh tiếng l&agrave; một gi&aacute;o vi&ecirc;n đa năng khi giảng dạy mảng tranh sơn dầu v&agrave; vẫn th&iacute;ch th&uacute; tiếp nhận kỹ thuật sơn m&agrave;i v&agrave; tranh lụa. Nhiều sinh vi&ecirc;n Mỹ thuật đ&atilde; trưng b&agrave;y t&aacute;c phẩm của họ tại Triển l&atilde;m Thuộc địa Quốc tế mang t&iacute;nh bước ngoặt ở Paris năm 1931, những học sinh của Inguimberty bao gồm Mai Trung Thứ, L&ecirc; Phổ, Nguyễn Phan Ch&aacute;nh, T&ocirc; Ngọc V&acirc;n v&agrave; Vũ Cao Đ&agrave;m. Với 30 triệu lượt người đến xem, cuộc triển l&atilde;m lịch sử n&agrave;y đ&atilde; sớm tạo n&ecirc;n danh tiếng của chủ nghĩa hiện đại Việt Nam tại Ph&aacute;p v&agrave; thu h&uacute;t sự quan t&acirc;m của c&aacute;c đại l&yacute; v&agrave; nh&agrave; sưu tập. Một số sinh vi&ecirc;n tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương sớm, bao gồm Mai Trung Thứ, Vũ Cao Đ&agrave;m v&agrave; L&ecirc; Phổ &ndash; những người đ&atilde; đến Paris để gi&uacute;p gi&aacute;m s&aacute;t việc trưng b&agrave;y EBAI năm 1931 &ndash; sau đ&oacute; chuyển đến Ph&aacute;p sinh sống.

Theo thời gian, một số nghệ sỹ đ&aacute;ng ch&uacute; &yacute; kh&aacute;c đ&atilde; đến thăm hoặc sống ở Đ&ocirc;ng Dương, để lại những di sản đặc biệt của ri&ecirc;ng họ. Jean-Louis Paguenaud (1876-1952), người đ&atilde; được đ&agrave;o tạo tại Trường Nghệ thuật Trang tr&iacute; ở Limoges v&agrave; tại Học viện Julian, l&agrave; một họa sỹ hải qu&acirc;n đ&atilde; thực h&agrave;nh ở T&acirc;y Ban Nha, T&acirc;y Ấn, Ch&acirc;u Phi, quần đảo Polynesia v&agrave; Việt Nam. L&agrave; một nghệ sỹ hiệu chỉnh m&agrave;u t&aacute;o bạo, &ocirc;ng đ&atilde; vẽ rất nhiều phong cảnh Việt Nam v&agrave;o những năm 1930. Alix Aym&eacute; (1894-1989) sống ở H&agrave; Nội từ năm 1921, đ&atilde; đi du lịch nhiều nơi ở Li&ecirc;n bang Đ&ocirc;ng Dương, Ấn Độ v&agrave; Ceylon, đồng thời vẽ tranh ở Trung Quốc, Nhật Bản v&agrave; H&agrave;n Quốc. Sau cuộc triển l&atilde;m năm 1930 tại Galerie Portal ở S&agrave;i G&ograve;n, b&agrave; chuyển đến L&agrave;o, nơi b&agrave; được giao nhiệm vụ vẽ một loạt tranh tường m&ocirc; tả cuộc sống của người L&agrave;o cho ph&ograve;ng tiếp t&acirc;n của Nh&agrave; vua trong cung điện ho&agrave;ng gia. Sống lu&acirc;n phi&ecirc;n ở Ph&aacute;p v&agrave; Đ&ocirc;ng Dương, b&agrave; được biết đến với những bức ch&acirc;n dung dịu d&agrave;ng về phụ nữ v&agrave; trẻ em Đ&ocirc;ng Dương được vẽ bằng sơn m&agrave;i tr&ecirc;n v&oacute;c (đ&ocirc;i khi bằng vỏ trứng hoặc l&aacute; v&agrave;ng) v&agrave; m&agrave;u nước tr&ecirc;n lụa.
Mặc d&ugrave; cuộc chiến tranh Đ&ocirc;ng Dương của Ph&aacute;p, k&eacute;o d&agrave;i từ 1946 đến 1954 đ&atilde; ph&aacute; vỡ những giấc mơ của thời đại đ&aacute;ng ch&uacute; &yacute; n&agrave;y, nhưng giấc mộng của thời đại vẫn tồn tại trong di sản nghệ thuật m&agrave; n&oacute; tạo ra. Nh&igrave;n lại di sản của chủ nghĩa hiện đại Việt Nam &ndash; vốn c&oacute; sức sống v&agrave; sự tươi mới do cảm thức kh&aacute;m ph&aacute; thẩm mỹ của một thế hệ nghệ sỹ trẻ &ndash; gợi mở cho ch&uacute;ng ta về những th&agrave;nh c&ocirc;ng của một cuộc giao lưu văn h&oacute;a đ&atilde; bị chiến tranh v&agrave; ch&iacute;nh trị l&agrave;m lu mờ. Tương tự như vậy, việc xem c&aacute;c t&aacute;c phẩm của c&aacute;c nghệ sỹ Ph&aacute;p đ&atilde; du lịch v&agrave; giảng dạy tại Việt Nam cho thấy t&igrave;nh cảm ch&acirc;n th&agrave;nh của họ đối với con người v&agrave; nơi chốn m&agrave; họ đ&atilde; vẽ. Đ&oacute; l&agrave; thời kỳ của hy vọng v&agrave; sự cảm mến được thể hiện giữa c&aacute;c nền văn h&oacute;a th&ocirc;ng qua ng&ocirc;n ngữ nghệ thuật.
Chuyển ngữ từ b&agrave;i viết của Gi&aacute;o sư John Seed

Mộng: Những giấc mơ chung của một kỷ nguyên đáng nhớ

Recommended posts for you

Style

"Sleeping Beauties" - Chủ đề biến Met Gala 2024 trở thành thảm đỏ đẹp nhất tính đến nay

Watches & Jewelry

Gucci và quyết tâm về lĩnh vực chế tạo đồng hồ trong năm 2024

Beauty

Tóc vàng bơ (hay Chantilly) - Màu thời thượng cho xuân hè 2024

Toys & Tech

Phá bỏ giới hạn, LG ra mắt Tivi OLED không dây đầu tiên trên thế giới

Pop, Music & Film

Sự lạc quan cấp tiến của Dua Lipa?

Art & Design

Triển lãm "City Drifter": Thử nghiệm mới của bậc thầy nhiếp ảnh đen trắng Daido Moriyama

Documentary

Trước thềm Met Gala, cùng nhìn lại 76 năm của sự kiện thời trang đang được mong đợi nhất

Watches & Jewelry

Bên trong bữa tiệc trang sức cao cấp Le Voyage Recommencé của Cariter ở Seoul