C&aacute;ch nh&igrave;n nhận nghệ thuật bị ảnh hưởng bởi cảm nhận chủ quan v&agrave; kh&aacute;ch quan về &ldquo;c&aacute;i đẹp.&rdquo; Khi nằm ngo&agrave;i ti&ecirc;u chuẩn đ&oacute;, nghệ thuật sẽ được đ&aacute;nh gi&aacute; như thế n&agrave;o?

Thước đo c&aacute;i đẹp

Đẹp v&agrave; xấu l&agrave; những kh&aacute;i niệm kh&oacute; c&oacute; thể được x&aacute;c định một c&aacute;ch kh&aacute;ch quan, do mỗi người đều c&oacute; một bộ ti&ecirc;u ch&iacute; đ&aacute;nh gi&aacute; ri&ecirc;ng. Tuy vậy, theo triết gia Immanuel Kant, c&aacute;c &ldquo;ph&aacute;n đo&aacute;n thẩm mỹ&rdquo; dựa tr&ecirc;n cảm nhận chủ quan của c&aacute; nh&acirc;n cũng mang gi&aacute; trị phổ qu&aacute;t. V&iacute; dụ, hầu hết mọi người sẽ đồng &yacute; về vẻ đẹp của b&ocirc;ng hoa hồng, v&agrave; cảm thấy gh&ecirc; tởm trước lo&agrave;i gi&aacute;n.
Th&ecirc;m v&agrave;o đ&oacute;, bộ n&atilde;o ch&uacute;ng ta vốn ưa th&iacute;ch những thứ c&acirc;n bằng, ph&ugrave; hợp với một tỷ lệ hợp l&yacute;. Một gương mặt đối xứng tr&ocirc;ng c&oacute; vẻ ưa nh&igrave;n hơn. C&aacute;nh bướm, l&ocirc;ng chim c&ocirc;ng, b&ocirc;ng tuyết&hellip; l&agrave; một số v&iacute; dụ về sự c&acirc;n xứng trong thi&ecirc;n nhi&ecirc;n m&agrave; đ&atilde; gắn liền với những m&ocirc; tả đẹp đẽ. X&eacute;t theo mặt sinh học, một ti&ecirc;u chuẩn c&aacute;i đẹp ho&agrave;n to&agrave;n c&oacute; thể tồn tại. Nhưng về mặt x&atilde; hội, &yacute; niệm về c&aacute;i đẹp kh&ocirc;ng phải l&agrave; một hằng số.

Ai quyết định c&aacute;i đẹp?

Nh&agrave; thơ, triết gia Hy Lạp cổ đại Pythagoras cho rằng c&aacute;i đẹp đến từ sự h&ograve;a hợp từ vạn vật, v&agrave; khi ch&uacute;ng ta t&aacute;i hiện được sự h&ograve;a hợp đ&oacute; trong nghệ thuật, t&aacute;c phẩm sẽ được đ&aacute;nh gi&aacute; l&agrave; đẹp. Nhưng ai c&oacute; thể x&aacute;c định được sự h&ograve;a hợp n&agrave;y?
V&agrave;o thế kỷ thứ 19 tại ch&acirc;u &Acirc;u, những Học viện Nghệ thuật l&agrave; cơ sở c&oacute; quyền định nghĩa c&aacute;i đẹp. Tr&ecirc;n khắp thế giới, t&ugrave;y thuộc v&agrave;o từng triều đại v&agrave; nền văn h&oacute;a m&agrave; sẽ c&oacute; những ti&ecirc;u chuẩn kh&aacute;c nhau. Điều n&agrave;y ảnh hưởng đến mọi người d&acirc;n n&oacute;i chung, v&agrave; nghệ sĩ n&oacute;i ri&ecirc;ng. C&aacute;i đẹp đ&oacute; trở th&agrave;nh mục ti&ecirc;u, trở th&agrave;nh định hướng m&agrave; mọi trường lớp mỹ thuật sẽ hướng dẫn học vi&ecirc;n đạt được.

M&ocirc;i trường như vậy ắt hẳn rất ngột ngạt đối với người l&agrave;m nghệ thuật.

Nếu kh&ocirc;ng nương theo ti&ecirc;u chuẩn c&aacute;i đẹp, t&aacute;c phẩm l&uacute;c bấy giờ sẽ kh&ocirc;ng được c&ocirc;ng nhận l&agrave; nghệ thuật, v&igrave; thế họ kh&ocirc;ng c&ograve;n l&agrave; nghệ sĩ. Van Gogh chỉ b&aacute;n được một bức tranh trong cả cuộc đời. T&aacute;c phẩm của Klimt, Duchamp đều bị giới nghệ thuật đương thời ph&ecirc; ph&aacute;n v&agrave; phản đối dữ dội. D&ograve;ng tranh trừu tượng đến gần đ&acirc;y mới được đ&oacute;n nhận tại Việt Nam.

Khi thời thế thay đổi, &yacute; kiến của c&ocirc;ng ch&uacute;ng thay thế gu thẩm mỹ ho&agrave;ng tộc để x&aacute;c định c&aacute;i đẹp. Nghệ sĩ tiếp tục phải đối diện với những &aacute;p lực cũ trong diện mạo mới. Video năm 1975 của nghệ sĩ tr&igrave;nh diễn Marina Abramovic ghi lại cảnh c&ocirc; chải t&oacute;c cho đến khi chảy m&aacute;u, trong khi lặp lại c&acirc;u &ldquo;Nghệ thuật phải đẹp, nghệ sĩ phải đẹp.&rdquo;
Nhiều danh họa cho rằng một t&aacute;c phẩm cần cả nghệ sĩ lẫn kh&aacute;n giả th&igrave; mới được xem l&agrave; ho&agrave;n thiện. Khi nghệ sĩ nương theo một ti&ecirc;u chuẩn c&aacute;i đẹp, người thưởng tranh sẽ c&oacute; xu hướng &ldquo;khắc cốt ghi t&acirc;m&rdquo; h&igrave;nh mẫu ấy v&agrave; &aacute;p đặt v&agrave;o cuộc sống thường ng&agrave;y. Khi tiếp x&uacute;c qu&aacute; nhiều với những c&aacute;i đẹp xa rời thực tại v&agrave; được ti&ecirc;u chuẩn h&oacute;a đến mức cực đoan, kh&aacute;n giả v&agrave; cả nghệ sĩ bị giới hạn trong một phần rất nhỏ của ch&acirc;n thiện mỹ. V&agrave; khi đối diện với một t&aacute;c phẩm nằm ngo&agrave;i ti&ecirc;u chuẩn đ&oacute;, liệu họ c&oacute; đủ dũng cảm để cảm nhận?

"Nghệ thuật phải đẹp, nghệ sĩ phải đẹp" - Marina Abramovic, 1975

Marina_Abramovic - art must be beautiful

N&ecirc;n đ&aacute;nh gi&aacute; nghệ thuật như thế n&agrave;o?

Đứng trước bức tranh "Nhạc c&ocirc;ng guitar" của Pablo Picasso, Tiến sĩ Steven Zucker khẳng định bức họa n&agrave;y kh&ocirc;ng được đ&oacute;n nhận v&agrave;o thời bấy giờ v&igrave; c&aacute;ch họa sĩ &ldquo;bẻ cong&rdquo; cơ thể người v&agrave; bảng m&agrave;u u &aacute;m. &Ocirc;ng cho rằng Picasso đang t&aacute;i hiện h&igrave;nh ảnh con người đắm ch&igrave;m trong thế giới của ri&ecirc;ng họ, v&agrave; bản th&acirc;n &ocirc;ng đ&atilde; trải qua cảm gi&aacute;c n&agrave;y nhiều lần n&ecirc;n c&oacute; thể đồng cảm được với nh&acirc;n vật trong tranh. &Ocirc;ng nghĩ rằng &ldquo;sự đồng cảm m&agrave; danh họa tạo ra l&agrave; c&aacute;i đẹp c&ograve;n cao qu&yacute; hơn vẻ đẹp của một b&ocirc;ng hồng.&rdquo;

Robert Wellington, giảng vi&ecirc;n ng&agrave;nh Lịch sử Mỹ thuật tại Đại học quốc gia Australia cho rằng, trong thời điểm hiện tại, c&aacute;i đẹp gắn liền với đạo đức. Nhưng chuyện g&igrave; sẽ xảy ra khi một t&aacute;c phẩm xuất sắc lại đến từ một nghệ sĩ, hay một nền văn h&oacute;a bất nh&acirc;n bất nghĩa?
Robert lấy v&iacute; dụ về chiếc thố sứ đến từ v&ugrave;ng Sevres, Ph&aacute;p v&agrave;o thế kỷ 18. Khi đứng trước hiện vật trong bảo t&agrave;ng, một người bạn của &ocirc;ng kh&ocirc;ng thể n&agrave;o y&ecirc;u th&iacute;ch được bất cứ thứ g&igrave;, v&igrave; ch&uacute;ng đại diện cho sự bất c&ocirc;ng m&agrave; thường d&acirc;n đ&atilde; phải chịu đựng trong thời vua Louis XV. Nhưng đối với Robert, mặc d&ugrave; nắm r&otilde; những th&ocirc;ng tin n&agrave;y, chiếc thố sứ lại &ldquo;đẹp đến mức kh&ocirc;ng cưỡng lại được.&rdquo;
Đồ sứ Sevres kết hợp nhuần nhuyễn nghệ thuật với khoa học, kiến thức với tay nghề của nghệ nh&acirc;n để tạo th&agrave;nh vật trang tr&iacute; điệu nghệ v&agrave; b&oacute;ng lo&aacute;ng. C&oacute; lẽ về mặt ch&iacute;nh trị, đồ sứ thế kỷ 18 quả thật đại diện cho một thứ g&igrave; đ&oacute; xấu xa. Nhưng khả năng nh&igrave;n nhận c&aacute;i đẹp của ch&uacute;ng ta đi trước những đ&aacute;nh gi&aacute; kh&aacute;c.

T&aacute;c phẩm nghệ thuật kh&ocirc;ng cần phải đi theo một ti&ecirc;u chuẩn c&aacute;i đẹp n&agrave;o, nhưng phải hiểu c&aacute;ch nh&igrave;n nhận nghệ thuật bị ảnh hưởng bởi cảm nhận c&aacute;i đẹp chủ quan v&agrave; kh&aacute;ch quan. C&aacute;i đẹp kh&ocirc;ng phải l&agrave; một phẩm chất, hay l&agrave; một l&yacute; do gi&uacute;p ta hiểu về tầm quan trọng của một vật thể. Ta kh&ocirc;ng thể dạy về c&aacute;i đẹp, v&agrave; c&oacute; lẽ cũng kh&ocirc;ng thể học về c&aacute;i đẹp. Khả năng cảm thụ nghệ thuật thường l&agrave; thứ khiến t&aacute;c phẩm nghệ thuật hấp dẫn &ndash; một niềm cảm th&ocirc;ng với người họa sĩ, vượt thời gian v&agrave; kh&ocirc;ng gian.
Năm 1917, Marcel Duchamp lật ngược một &acirc;u tiểu, đặt t&ecirc;n &ldquo;Fountain&rdquo; (Suối nguồn), k&yacute; t&ecirc;n giả, nộp cho buổi triển l&atilde;m của Hiệp hội Nghệ sĩ độc lập ở New York. Ta kh&oacute; c&oacute; thể khẳng định đ&acirc;y l&agrave; một t&aacute;c phẩm đẹp đẽ, nhưng chiếc &acirc;u tiểu n&agrave;y được đ&aacute;nh gi&aacute; l&agrave; một trong những t&aacute;c phẩm quan trọng nhất nền nghệ thuật phương T&acirc;y v&agrave;o thế kỷ qua. Marcel cho biết anh sử dụng &acirc;u tiểu v&igrave; nghĩ sẽ chẳng c&oacute; ai th&iacute;ch vật dụng n&agrave;y (mặc d&ugrave; nhiều người nghĩ t&aacute;c phẩm tr&ocirc;ng rất hợp mắt).
Bằng c&aacute;ch đ&oacute;, "Fountain" đ&atilde; thử th&aacute;ch niềm tin v&agrave;o nghệ thuật, cũng như vai tr&ograve; của thẩm mỹ trong nghệ thuật.

“Nghệ thuật là ảo ảnh, như khi ta lầm tưởng ốc đảo xuất hiện trên sa mạc vậy. Nó rất đẹp, cho đến khi bạn chết khát. Nhưng bạn không chết trong nghệ thuật. Ảo ảnh này có thể tin cậy được.”

Lời khuy&ecirc;n &ldquo;H&atilde;y l&agrave;m những g&igrave; bạn muốn&rdquo; hơi thừa thải ở đ&acirc;y. Thay v&agrave;o đ&oacute;, c&oacute; lẽ một trong những b&agrave;i học quan trọng nhất khi lớn l&ecirc;n l&agrave; qu&ecirc;n đi những g&igrave; bạn đ&atilde; học. Mở rộng t&acirc;m tr&iacute;, chấp nhận những g&igrave; m&igrave;nh thấy, li&ecirc;n hệ nghệ thuật với trải nghiệm bản th&acirc;n hơn l&agrave; với ti&ecirc;u chuẩn c&aacute;i đẹp được ai đ&oacute; nh&agrave;o nắn. Nghệ sĩ khắp c&aacute;c thời kỳ đ&atilde; học c&aacute;ch rũ bỏ c&aacute;i nh&igrave;n của ho&agrave;ng tộc v&agrave; những học viện nghệ thuật. Khi t&ocirc;n trọng kh&aacute;n giả, l&agrave; ch&iacute;nh bản th&acirc;n họ v&agrave; c&ocirc;ng ch&uacute;ng, nghệ sĩ c&oacute; thể tr&uacute;t bớt g&aacute;nh nặng về c&aacute;i đẹp cho đ&ocirc;i b&ecirc;n. T&aacute;c giả, bi&ecirc;n kịch người Mỹ Rainbown Rowell từng viết:

&ldquo;Chưa bao giờ tr&ocirc;ng c&ocirc; đ&aacute;ng y&ecirc;u. C&ocirc; tr&ocirc;ng như nghệ thuật, v&agrave; nghệ thuật th&igrave; kh&ocirc;ng cần phải đ&aacute;ng y&ecirc;u; nghệ thuật l&agrave; thứ khiến bạn cảm nhận.&rdquo;

Theo dấu nghệ thuật: Nghệ thuật là phải đẹp?

Recommended posts for you

Art & Design

Triển lãm "City Drifter": Thử nghiệm mới của bậc thầy nhiếp ảnh đen trắng Daido Moriyama

Documentary

Trước thềm Met Gala, cùng nhìn lại 76 năm của sự kiện thời trang đang được mong đợi nhất

Watches & Jewelry

Bên trong bữa tiệc trang sức cao cấp Le Voyage Recommencé của Cariter ở Seoul

Voyage & Gourmet

Xuôi dòng Cửu Long trên du thuyền Victoria Mekong

Love & Life

“Một ngày trong đời của Ivan Denisovich” - Bản án là sự lặp lại

Pop, Music & Film

“Joker: Folie à deux”: Khi Lady Gaga trở lại màn ảnh

Hommes

Khám phá bộ sưu tập giày thể thao của nam diễn viên Park Seo Joon

Watches & Jewelry

Hermès Slim d’Hermès Le Sacre des Saisons: Nhịp điệu bốn mùa