&ldquo;V&agrave; một đ&ecirc;m kia bỗng nhi&ecirc;n d&agrave;i như bất tận, thức giấc mơ m&agrave;ng, kẻ xa qu&ecirc; nằm nghe ngo&agrave;i xa đ&acirc;u đ&oacute; tiếng thở qu&ecirc; hương đi theo b&oacute;ng trăng b&igrave;nh y&ecirc;n soi qua khung cửa&hellip; &rdquo;

Năm 1934, Hội An Nam Chấn hưng Mỹ thuật v&agrave; Kỹ nghệ (Soci&eacute;t&eacute; Annamite d&rsquo;Encouragement de l&rsquo;Art et de l&rsquo;Industrie, viết tắt l&agrave; S.A.D.E.A.I.) ra đời tại H&agrave; Nội, với Victor Tardieu l&agrave; Hội trưởng [1]. Hội dựa theo khu&ocirc;n mẫu của Hội Chấn hưng Mỹ thuật v&agrave; Kỹ nghệ của nước Ph&aacute;p, th&agrave;nh lập tại Paris năm 1889.
Trong một bức ảnh chụp c&aacute;c th&agrave;nh vi&ecirc;n của Hội, ch&uacute;ng t&ocirc;i lưu &yacute; đến một c&aacute;i t&ecirc;n: Trần Diễn Giệm. Lưu &yacute; v&igrave; đ&acirc;y l&agrave; một c&aacute;i t&ecirc;n lạ, ngo&agrave;i ra, Trần Diễn Giệm c&ograve;n l&agrave; một nh&agrave; l&agrave;m mộc danh tiếng v&agrave;o những năm đầu của thế kỷ 20 tại H&agrave; Nội, dưới danh hiệu Ph&uacute;c Mỹ [2].
Gia đ&igrave;nh Ph&uacute;c Mỹ c&oacute; một người con theo học Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương, đ&oacute; l&agrave; họa sĩ Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n.

Tiểu sử Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n

Sinh ng&agrave;y 16 th&aacute;ng 2 năm 1923 tại H&agrave; Nội, Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n lớn l&ecirc;n trong một gia đ&igrave;nh c&oacute; truyền thống y&ecirc;u chuộng nghệ thuật. Thấm đẫm t&igrave;nh y&ecirc;u c&aacute;i đẹp dẫn dắt &ocirc;ng bước ch&acirc;n v&agrave;o con đường hội họa, 19 tuổi &ocirc;ng quyết định thi v&agrave;o Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương [3].
Nhiều tin tức về cuộc tuyển sinh n&agrave;y đ&atilde; được th&ocirc;ng b&aacute;o tr&ecirc;n truyền th&ocirc;ng, với những chi tiết đ&aacute;ng lưu &yacute; như th&iacute; sinh phải nộp đơn ứng tuyển trước ng&agrave;y 5 th&aacute;ng 6, v&agrave; trong trường hợp li&ecirc;n quan đến Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, ng&agrave;y thi d&agrave;nh cho khoa Hội họa, Đi&ecirc;u khắc v&agrave; Sơn m&agrave;i bắt đầu từ 8 th&aacute;ng 6&nbsp;[4]. Đ&oacute; l&agrave; năm 1942, thuộc kh&oacute;a 16.
Danh s&aacute;ch tr&uacute;ng tuyển đ&atilde; được đăng tr&ecirc;n nhật b&aacute;o L&rsquo;Echo Annamite số ra ng&agrave;y 7 th&aacute;ng 8 năm 1942 (trang 2), khoa Hội họa, Đi&ecirc;u khắc v&agrave; Sơn m&agrave;i gồm c&oacute; 11 người&nbsp;: V&otilde; Văn Lăng, Đinh Xu&acirc;n Minh, Nguyễn Th&agrave;nh, Cao Xu&acirc;n H&ugrave;ng, L&ecirc; Văn Phả, Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, Mlle Delsalle, Phan Văn Th&ocirc;ng, Nguyễn Quang Ph&ograve;ng, Ly Foui Way (với tư c&aacute;ch ngoại quốc), Mlle Hou Simone (với tư c&aacute;ch ngoại quốc) [5].
Theo danh s&aacute;ch của s&aacute;ch &ldquo;Trường Đại học Mỹ thuật H&agrave; Nội, 1925 &ndash; 1990&rdquo; (trang 53)&nbsp;[6], đồng m&ocirc;n của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n gồm V&otilde; Lăng, Đinh Minh, Quang Ph&ograve;ng, Phan Th&ocirc;ng, L&ecirc; Phả, Nguyễn Văn Th&agrave;nh, Cao Xu&acirc;n H&ugrave;ng, Jojette Delsalle (người Ph&aacute;p), Housimme (Hoa kiều).

Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n kh&ocirc;ng c&oacute; cơ hội ho&agrave;n th&agrave;nh hết chương tr&igrave;nh học 5 năm v&igrave; Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương phải đ&oacute;ng cửa v&agrave;o năm 1945, sau ng&agrave;y Nhật đảo ch&iacute;nh Ph&aacute;p. Tuy nhi&ecirc;n &ocirc;ng vẫn mở xưởng vẽ tại nh&agrave; ri&ecirc;ng (146 Avenue de Grand Buddha &ndash; nay l&agrave; đường Qu&aacute;n Th&aacute;nh) v&agrave; nhận được nhiều đơn đặt h&agrave;ng.
Sau đ&oacute;, trước những biến động lịch sử, Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n định cư tại Paris từ năm 1954, đến năm 1968 &ocirc;ng dời chỗ ở sang Thụy Sĩ. Cho đến khi qua đời v&agrave;o năm 1993, &ocirc;ng kh&ocirc;ng trở lại Việt Nam, tuy nhi&ecirc;n, trong tất cả c&aacute;c tranh của &ocirc;ng, linh hồn qu&ecirc; hương lu&ocirc;n hiện hữu, d&ugrave; &ocirc;ng c&oacute; d&ugrave;ng kỹ thuật cũng như phương ph&aacute;p n&agrave;o đi nữa.
Ở đ&acirc;y, ch&uacute;ng t&ocirc;i kh&ocirc;ng b&agrave;n về kỹ thuật trong s&aacute;ng t&aacute;c của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, m&agrave; qua một v&agrave;i t&aacute;c phẩm, thử đi v&agrave;o t&acirc;m hồn của một con người nghệ sĩ tha hương.&nbsp;

Phong c&aacute;ch mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương

Khi thưởng thức những s&aacute;ng t&aacute;c của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, ch&uacute;ng ta li&ecirc;n tưởng ngay đến phong c&aacute;ch mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương, nơi xuất th&acirc;n nghệ thuật của &ocirc;ng.&nbsp;
T&acirc;m t&igrave;nh của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n tr&agrave;n đầy l&ecirc;n những bức tranh với chủ đề phong cảnh qu&ecirc; hương Bắc bộ, đồng ruộng m&ecirc;nh m&ocirc;ng v&agrave;ng rực ph&igrave; nhi&ecirc;u trải d&agrave;i dưới &aacute;nh nắng miền nhiệt đới, m&acirc;y n&uacute;i ng&uacute;t ng&agrave;n, phong cảnh s&ocirc;ng qu&ecirc; l&agrave;ng ch&agrave;i ẩn m&igrave;nh sau kh&oacute;m tr&uacute;c, nếp nh&agrave; s&agrave;n thấp tho&aacute;ng dưới t&agrave;n phượng vỹ v&uacute;t cao hay h&agrave;ng hoa gạo rực đỏ, v&agrave; những c&ocirc; th&ocirc;n nữ g&aacute;nh l&uacute;a uyển chuyển nhịp nh&agrave;ng trong t&agrave; &aacute;o bay, tr&ecirc;n đường đ&ecirc; l&agrave;ng nhấp nh&ocirc;&hellip; Ngo&agrave;i ra, ti&ecirc;u biểu nhất l&agrave; những s&aacute;ng t&aacute;c phong cảnh ch&ugrave;a Thầy, h&ugrave;ng vĩ nhưng kh&ocirc;ng k&eacute;m phần n&ecirc;n thơ, lặng lẽ v&agrave; &ecirc;m đềm, dường như c&oacute; thể nghe tiếng chu&ocirc;ng vọng l&ecirc;n mu&ocirc;n ng&agrave;n t&agrave;u l&aacute; chuối biếc xanh, vấn vương tr&ecirc;n m&aacute;i hi&ecirc;n thủy đ&igrave;nh d&agrave;nh cho m&uacute;a rối nước nằm giữa hồ Long Tr&igrave;&hellip; Đ&oacute; l&agrave; l&agrave; những t&aacute;c phẩm ti&ecirc;u biểu nhất theo phong c&aacute;ch mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương.

Ngắm những bức tranh n&agrave;y, ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng thể kh&ocirc;ng nghĩ đến họa sĩ Joseph Inguimberty, người gi&aacute;o sư gắn b&oacute; với Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương, từ ng&agrave;y khai giảng đến l&uacute;c trường đ&oacute;ng cửa khi Nhật đảo ch&iacute;nh Ph&aacute;p v&agrave;o năm 1945.

Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n cũng như Inguimberty, những t&aacute;c phẩm chủ đề đồng ruộng v&agrave; d&aacute;ng điệu th&ocirc;n nữ quang g&aacute;nh lu&ocirc;n to&aacute;t ra những điều rất thật, rất gần gũi. Những s&aacute;ng t&aacute;c ấy kh&ocirc;ng v&igrave; xuất th&acirc;n từ trường T&acirc;y m&agrave; tỏ ra xa lạ cao si&ecirc;u. Đ&oacute; l&agrave; những cảnh quan m&agrave; người d&acirc;n thưởng mục thường nhật v&agrave;o m&ugrave;a gặt, một c&aacute;ch qu&aacute; đỗi th&acirc;n quen đến nỗi người ta kh&ocirc;ng c&ograve;n nhận biết n&oacute; c&oacute; đẹp hay kh&ocirc;ng. M&agrave; nay xem tranh, nếu thấp tho&aacute;ng cảm nhận đường n&eacute;t trữ t&igrave;nh sang trọng kh&ocirc;ng hề muốn, ch&iacute;nh l&agrave; những d&aacute;ng điệu ấy bỗng nhi&ecirc;n trở th&agrave;nh mượt m&agrave;, linh động&hellip;, l&agrave;m người xem chợt dấy l&ecirc;n l&ograve;ng ngưỡng mộ bất ngờ.

B&oacute;ng trăng m&ecirc; hoặc v&agrave; nỗi nhớ c&ocirc; đơn

<h3 class="wp-block-heading" style="text-align: justify;">M&uacute;c &aacute;nh trăng v&agrave;ng&hellip;</h3>
Trong rất nhiều tranh sơn m&agrave;i của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, ch&uacute;ng ta thường bắt gặp &aacute;nh trăng b&agrave;ng bạc. Đ&oacute; l&agrave; mảnh trăng tr&ograve;n ẩn m&igrave;nh trong kh&oacute;i sương, thấp tho&aacute;ng từng mảng d&aacute;t v&agrave;ng rọi chiếu một &aacute;nh s&aacute;ng u uẩn.&nbsp;
B&oacute;ng trăng lu&ocirc;n m&agrave;u nguyệt bạch, nhưng trong tranh của &ocirc;ng sắc v&agrave;ng l&agrave; chủ đạo. M&agrave;u v&agrave;ng ở đ&acirc;y được d&ugrave;ng bằng v&agrave;ng kim trong kỹ thuật sơn m&agrave;i, tiếng Ph&aacute;p gọi l&agrave; &ldquo;or&rdquo;, l&agrave; m&agrave;u n&oacute;ng. Tuy nhi&ecirc;n, sắc v&agrave;ng của Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n lại đậm nhạt rưng rưng khung trời mờ sương, ấm lạnh man m&aacute;c, v&agrave; dường như trong khoảng kh&ocirc;ng gian xa vắng ấy chan h&ograve;a tiếng đ&agrave;n nhịp ph&aacute;ch của v&ugrave;ng qu&ecirc; xa vời vợi, vọng về thổn thức đ&ecirc;m khuya&hellip;
&ldquo;Trăng nhập v&agrave;o d&acirc;y cung nguyệt lạnh / Trăng thương, trăng nhớ, hỡi trăng ngần / Đ&agrave;n buồn, đ&agrave;n lặng, &ocirc;i đ&agrave;n chậm / Mỗi giọt rơi t&agrave;n như lệ ng&acirc;n&hellip;&rdquo; (Xu&acirc;n Diệu, &ldquo;Nguyệt cầm&rdquo;)

<h3 class="wp-block-heading" style="text-align: justify;">Vầng trăng ai xẻ l&agrave;m đ&ocirc;i / Nửa soi đất kh&aacute;ch, nửa soi qu&ecirc; nh&agrave;&hellip;</h3>
Phải chăng người xa qu&ecirc; ngắm vầng trăng kia v&agrave; tự hỏi trăng nơi đ&acirc;y cũng l&agrave; trăng qu&ecirc; nh&agrave;, an ủi rằng d&ugrave; ngh&igrave;n tr&ugrave;ng xa c&aacute;ch nhưng mỗi nơi đều chung một b&oacute;ng trăng, th&igrave; c&aacute;i thăm thẳm ngăn s&ocirc;ng c&aacute;ch n&uacute;i kia c&oacute; gần lại đ&ocirc;i ch&uacute;t? V&agrave; phải chăng ai c&oacute; đi xa, thật xa&hellip;, mới thấy tiếng qu&ecirc; đồng vọng l&agrave; thứ thi&ecirc;ng li&ecirc;ng kh&ocirc;ng giả dối.
&ldquo;Tr&egrave;o l&ecirc;n c&acirc;y khế nửa ng&agrave;y / Ai l&agrave;m chua x&oacute;t l&ograve;ng n&agrave;y khế ơi / Mặt trăng s&aacute;nh với mặt trời / Sao H&ocirc;m s&aacute;nh với sao Mai chằng chằng / M&igrave;nh đi c&oacute; nhớ ta chăng? / Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trời&rdquo;&nbsp;(ca dao)
Trong bầu kh&ocirc;ng kh&iacute; thủy tinh ấy, với những mảng m&agrave;u gần như độc điệu, ch&uacute;ng ta c&oacute; hay kh&ocirc;ng cảm thấy t&aacute;c giả quặn l&ecirc;n nỗi nhớ nh&agrave;, chan h&ograve;a giữa c&aacute;i đẹp đơn thuần m&agrave; lặng lẽ? Đ&oacute; như một b&agrave;i thơ c&ocirc; độc, m&agrave; chỉ c&oacute; những ai xa qu&ecirc; mới cảm nhận được nỗi nhớ nh&agrave; d&acirc;ng tr&agrave;o l&ecirc;n tranh.
Những bức tranh g&acirc;y ấn tượng mạnh l&agrave; những t&aacute;c phẩm rất &iacute;t chi tiết, chỉ l&agrave; những khoảng kh&ocirc;ng rộng mở v&agrave; v&agrave;i n&eacute;t chấm ph&aacute;, nhưng đẹp một c&aacute;ch n&atilde;o n&ugrave;ng. Người xem tranh nhận ngay ra rằng sự quạnh hiu ấy l&agrave; nỗi niềm c&ocirc; đơn tr&ugrave;ng điệp. Đ&oacute; l&agrave; t&igrave;nh y&ecirc;u qu&ecirc; hương của người viễn xứ, như tiếng k&ecirc;u l&ecirc;n một m&igrave;nh giữa xứ người, v&ocirc; vọng, v&acirc;y quanh l&agrave; những n&aacute;o nhiệt của cuộc đời m&agrave; xa qu&ecirc; th&igrave; chỉ m&igrave;nh ta với ta&hellip;

<h3 class="wp-block-heading" style="text-align: justify;">Niềm c&ocirc; đơn tuyệt mỹ</h3>
H&igrave;nh như kh&ocirc;ng thấy trăng khuyết trong tranh Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n. Phải chăng sự tr&ograve;n đầy v&agrave; &aacute;nh s&aacute;ng kia soi r&otilde; hơn nguồn cội c&ocirc; đơn của người viễn xứ? V&agrave; một đ&ecirc;m kia bỗng nhi&ecirc;n d&agrave;i như bất tận, thức giấc mơ m&agrave;ng, kẻ xa qu&ecirc; nằm nghe ngo&agrave;i xa đ&acirc;u đ&oacute; tiếng thở qu&ecirc; hương đi theo b&oacute;ng trăng b&igrave;nh y&ecirc;n soi qua khung cửa, len l&eacute;n bước v&agrave;o ph&ograve;ng, soi r&otilde; tận giường nằm, khe khẽ đ&aacute;nh thức giấc ngủ giống như những đ&ecirc;m trăng s&aacute;ng tại qu&ecirc; hương&hellip; L&ograve;ng nhớ nh&agrave; tha thiết qu&aacute;, ngồi dậy ph&aacute;c họa n&eacute;t đẹp qu&ecirc;, tuy xa x&ocirc;i dịu vợi như chợt gần gũi qua &aacute;nh trăng vằng vặc&hellip;
&ldquo;Bấy l&acirc;u thức nhắp mơ m&agrave;ng / B&ecirc;n r&egrave;m tiếng gi&oacute;, đầu giường b&oacute;ng trăng&rdquo;&nbsp;(ca dao).
Nỗi c&ocirc; đơn ấy tho&aacute;ng n&eacute;t buồn, nhưng người nghệ sĩ phải đạt được chiều s&acirc;u của cảm x&uacute;c, đưa t&acirc;m t&igrave;nh truyền cảm l&ecirc;n tranh mới c&oacute; thể đi đến con tim người thưởng thức. Mỗi t&aacute;c phẩm, d&ugrave; l&agrave; hội họa, &acirc;m nhạc hay văn chương, phải chuy&ecirc;n chở một nỗi niềm. Ri&ecirc;ng về Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n, nếu kh&ocirc;ng c&oacute; &ldquo;nỗi buồn&rdquo; chất chứa s&acirc;u thẳm b&ecirc;n trong, để bộc bạnh l&ecirc;n niềm c&ocirc; đơn như lời ca bất tận, th&igrave; những bức tranh trăng kia c&ograve;n c&oacute; nghĩa g&igrave; đ&acirc;u!

Sơn m&agrave;i chuy&ecirc;n chở t&igrave;nh qu&ecirc;

Nỗi nhớ qu&ecirc; cũng thể hiện trong chất liệu được sử dụng. Phải l&agrave; sơn m&agrave;i, tr&agrave;n đầy t&iacute;nh &Aacute; Đ&ocirc;ng, như d&ograve;ng m&aacute;u chảy trong huyết quản. L&agrave;m như nỗi nhớ đ&oacute; sẽ kh&ocirc;ng trọn vẹn nếu d&ugrave;ng sơn dầu để diễn tả, mặc d&ugrave; sơn dầu c&oacute; thể minh họa t&acirc;m t&igrave;nh với mu&ocirc;n tr&ugrave;ng cung bậc trong khi sơn m&agrave;i lại rất hạn chế!&nbsp;
Những t&aacute;c phẩm sơn m&agrave;i n&agrave;y tuy được thực hiện tại hải ngoại, nhưng lu&ocirc;n l&agrave; phong cảnh qu&ecirc; nh&agrave;. Rất hiếm khi ch&uacute;ng ta thấy Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n diễn tả đề t&agrave;i tha hương đất kh&aacute;ch. Tuy l&agrave; chất liệu sơn m&agrave;i &Aacute; đ&ocirc;ng nhưng bố cục v&agrave; phong c&aacute;ch trong tranh Trần Ph&uacute;c Duy&ecirc;n tr&agrave;n đầy t&iacute;nh T&acirc;y phương, ảnh hưởng rất nhiều h&igrave;nh thức &ldquo;nghệ thuật trang tr&iacute;&rdquo; (art d&eacute;coratif) đ&atilde; học được từ Trường Mỹ thuật Đ&ocirc;ng Dương. Rặng tre, x&oacute;m vắng, xa xa thấp tho&aacute;ng n&uacute;i non sau c&aacute;nh đồng bạt ng&agrave;n, v&agrave; nhịp cầu tre dẫn lối cho dăm con hạc trắng bay về bồng lai&hellip;, v&agrave; c&ugrave;ng l&uacute;c l&agrave; nỗi nhớ qu&ecirc; được c&aacute;ch điệu nghệ thuật h&oacute;a, để c&aacute;i đẹp đi thẳng v&agrave;o l&ograve;ng người bằng những bước ch&acirc;n duy&ecirc;n d&aacute;ng nhất.

Phải chăng mỗi người con xa qu&ecirc; đều mang theo trong tim một b&oacute;ng trăng vằng vặc, d&otilde;i xa tận c&otilde;i n&agrave;o trong t&acirc;m ảnh tưởng chừng hư v&ocirc;, nhưng thật ra l&agrave; một hiện hữu c&oacute; thể nắm bắt được. V&agrave; mỗi khi t&acirc;m can ngũ uẩn thổn thức những chấp niệm kh&ocirc;ng g&igrave; an ủi, th&igrave; vầng trăng kia mở rộng vừng soi bao phủ vỗ về, như v&ograve;ng tay người mẹ hiền, mang đến c&otilde;i l&ograve;ng bao nỗi ấm &aacute;p nhẹ nh&agrave;ng để ta t&igrave;m về y&ecirc;n b&igrave;nh soi b&oacute;ng m&igrave;nh dưới &aacute;nh trăng qu&ecirc;.
&ldquo;&hellip;th&acirc;n ta bụi c&aacute;t trăng sao / ch&acirc;n kh&ocirc;ng diệu hữu vẫy ch&agrave;o tịch nhi&ecirc;n&ldquo;. (Thơ Kiệt Tấn)
(Tr&iacute;ch từ s&aacute;ch &ldquo;Duy&ecirc;n&rdquo; sắp ph&aacute;t h&agrave;nh)

Ánh trăng nỗi niềm trong tranh Trần Phúc Duyên

Recommended posts for you

Style

"Sleeping Beauties" - Chủ đề biến Met Gala 2024 trở thành thảm đỏ đẹp nhất tính đến nay

Watches & Jewelry

Gucci và quyết tâm về lĩnh vực chế tạo đồng hồ trong năm 2024

Beauty

Tóc vàng bơ (hay Chantilly) - Màu thời thượng cho xuân hè 2024

Toys & Tech

Phá bỏ giới hạn, LG ra mắt Tivi OLED không dây đầu tiên trên thế giới

Pop, Music & Film

Sự lạc quan cấp tiến của Dua Lipa?

Art & Design

Triển lãm "City Drifter": Thử nghiệm mới của bậc thầy nhiếp ảnh đen trắng Daido Moriyama

Documentary

Trước thềm Met Gala, cùng nhìn lại 76 năm của sự kiện thời trang đang được mong đợi nhất

Watches & Jewelry

Bên trong bữa tiệc trang sức cao cấp Le Voyage Recommencé của Cariter ở Seoul